نمایش مستندهای «روزگاری هامون» و «کارون» در خانه هنرمندان ایران

«دریاچه هامون» و هامون سواران- که توسط ناحیه یی باتلاقی موسوم به نیزار به هم متصل می شدند – در شمال شرقی سیستان، از دیرزمانی کهن تا چند دهه پیش، بهره مند از رودهای هیرمند و فراه رود و …آب مورد نیاز کشاورزی و دامداری، صیادی، تلطیف هوا و بالمال رونق زندگی مردم دیار زابل و دیگر مناطق این استان مرزی را تأمین می نمود. دریاچه یی که با عنوان امروزینِ «تالاب بین المللی هامون» به رغم وجوه تاریخی، اقلیمی، اساطیری و کارآمدیِ شگفت آن، حال با خشک شدن و بی آبی جدی و همچنین بروز مشکلات زیست محیطی و اجتماعی فراوان و کوچ ناگزیرِ مردم سیستان و بلوچستان روبرو شده است. بدین روی مستند «روزگاری هامون» مستقیماٌ زندگی امروز ساکنانِ باقی مانده سیستان را در شرایط کنونی به تصویر کشیده است.

گفتنی است مستند مزبور در سال ۲۰۱۷ با حضور در ششمین جشنواره بین المللی «گرین پوینت» نیویورک و بیستمین فستیوال بین المللی سینما «امبیته» تورینو در ایتالیا و نیز در نوزدهمین فستیوال بین المللی محیط زیستِ برزیل جوایزی را نیز کسب کرده است.

***

بلم آرام چون قویی سبک بال                                 به نرمی بر سرِ کارون همی رفت

به نخلستان ساحل، قرص خورشید                               ز دامان افق، بیرون همی رفت

رود «کارون» پر آب ترین و بزرگ ترین رودخانه ایران به طول تقریبی ۹۵۰ کیلومتر است. کهن رودی که نخستین تمدن های بشری در کنار آن تا بدان پایه شکل گرفته است که در قدمت و اهمیت اساطیری و پیوسته با باورهای دینی آن، بسیاری از پژوهشگران و صاحب نظران حوزه ی کتاب مقدس، بر آنند که رودخانه کارون یکی از چهار رود بهشتِ عَدن می باشد. کارون که نامش را از (کرند=کرنگ=کوهرنگ=کُهرنگ) گرفته است، از ارتفاعات زرد کوه بختیاری سرچشمه می گیرد و پس از طی راهی بس پر پیچ و خم و کوهستانی، از شهرستان شوشتر سر بر می آورد و بعد از بند قیر و پیوستن به رود دِز، راهی اهواز و جنوب خوزستان می شود و سرانجام پس از در آمیختن با رود اَروَند یا دجله به دریای پارس – در جنوبی ترین نقطه غربی کشورمان- می ریزد.

کارون به رغم این عظمت و اعتبار و فایده رسانی قرن ها و هزاره ها، اینک با تغییرات آب و هوایی، طرح های انتقال آب به مناطق دیگر، سدسازی و رها سازی فاضلاب های شهری به درون آن، با تهدیدهای زیست محیطی روبروست؛ عوارض و رویکردهای ناصوابی که کارون را در معرض خشکی و نابودی قرار داده و خود جان مایه پژوهش و ساخت مستند نامبرده شده است.

گفتنی است دو بیتی که بر پیشانی این بخش از نوشتار حاضر آمد، قسمتی از سروده زیبای «کارون» اثر زنده یاد فریدون تَوَللی – شاعر هم روزگار ماست – که رود کارون را با وصف زیبایی هایش توصیف می کند. شاعر پر احساسی که اگر امروز زنده بود و اوضاع و احوال کنونی کارون را می دید، نمی دانیم آن را چگونه می دید و چگونه توصیف می کرد؟ و حالِ آن را در شعر خود چگونه می سرود؟ کارونی که دیگر نه خروش و زایندگی گذشته را دارد و نه رمقی برای سروده شدن از خود نشان می دهد. هم بدین روی فیلم مستند کارون، تلاشی است برای به تصویر کشیدن آن چه کارون بود و آن چه که این کهن رود امروز هست. تصویری که نه یک فریاد بلکه می تواند توصیفی مصور آمیخته با شاعرانگی و اندوه تلقی شود.

شایان یادآوری است مستندهای نامبرده که هر دو با نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی «محمد احسانی» تولید شده، در ساعت ۱۸ روز سه شنبه اول امرداد ۹۸ در محل تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران با حضور ایشان و ایلیا محمدی نیا – منتقد صاحب نظر سینما – به نمایش، نقد و بررسی در می آید و ورود برای همگان آزاد است.